NOGAYLAR HAKKINDA

Tarih boyunca, farklı sebeplerden dolayı, çeşitli bölgelere göç eden Nogaylar; günümüzde yoğun olarak Rusya Federasyonu'na bağlı Karaçay Çerkez Cumhuriyeti ile Stavropol ve Dağıstan’da yaşamaktadır. Ayrıca Romanya, Kırım ve Türkiye'de de Nogaylar bulunmaktadır.[1]

Nogay adının, Cengiz Han’ın büyük torunu olan Emir Nogay’dan geldiği düşünülmektedir. Emir Nogay, 13. yüzyılda, yaklaşık kırk sene Altın Ordu devletinde önemli rol oynamıştır. Nogay, Cengiz Han soyundan gelmesine rağmen annesi cariye olduğu için hükümdar olamamıştır. Fakat aynı dönemde varlığını sürdüren birçok devlet Nogay’ı “han” olarak adlandırmıştır. Emir Nogay devlet yönetiminde önemli rol oynamış, devlet içinde kendi kararlarını uygulayarak ayrı bir devlet gibi davranmış, 1299 yılında savaş meydanında yaşamını yitirmiştir. Nogay’ın ölümünün ardından ona bağlı olan beyler Nogay adı ile anılmaya başlanmıştır. Altın Ordu’nun yıkılmasının ardından bu beylikler Nogay Hanlığı adı altında birleşmiştir.

Nogaylar ilk başlarda İdil ve Ural arasında bulunan bozkırlarda hüküm sürmüşlerdir. 15. ve 16. yüzyıllara gelindiğinde Nogayların geniş bir coğrafyaya yayılmış olduğu görülür. Fakat bu genişleme dağılmayı da beraberinde getirir ve Nogay ordası üçe bölünür. Bu bölünmenin ardından Nogaylar başka devletlerin içinde yaşamaya başlarlar.

Rusların baskıları sonucu 18. yüzyıldan itibaren Nogayların büyük göç hareketi başlamıştır. Özellikle deniz yolu ile İstanbul’a ve Karadeniz kıyısında bulunan limanlara gelmişlerdir. Ayrıca Ruslar bölgede yaşayan Nogaylara ve diğer Müslüman topluluklara ağır vergiler ödeterek onları fakirleştirme yoluna gitmiştir. Nogayların yaşadığı bölgelere yapılan iskân hareketleri ile bu bölgelerin Ruslaşması sağlanmıştır. Osmanlı Devleti ve Rusya arasında yapılan Kırım Savaşı sonucunda Anadolu’ya Nogay göçleri hızlanmıştır.

Türkiye Nogayları

Kafkasya çıkışlı olmak üzere 18. yüzyıl içerisinde başlayan ve 19. Yüzyılda da devam eden Nogayların göç serüveni Adana, Bursa, Eskişehir, İstanbul gibi birçok yere uzanır. Günümüzde ise Nogaylar yoğun olarak Konya, Ankara, Eskişehir, Afyon, Adana ve Tuz Gölü çevresinde yaşamlarını devam ettirmektedirler.[2]

Nogaylar, Osmanlı topraklarına göç ettikleri ilk zamanlarda devlet tarafından yerleşik köylere otuzar haneyi geçmeyecek şekilde yerleştirilmişlerdir. Kendilerine devlet tarafından iki haneye bir öküz ve hane başına bir kile buğday verileceği söylenmiş, fakat dönemin şartlarından dolayı bu çoğunlukla uygulanamamıştır. Yerleşik halk ile uyumsuzluklar nedeniyle zamanla Nogaylar nüfus olarak güçlü oldukları köylere göç etmiştir.

Türkiye Nogayları, günümüzde baskın kültürlerin etkisi altında kendi kültürlerine ve dillerine sahip çıkmaya çalışmaktadır. Bu amaçla çalışmalarını kurdukları birçok dernek vasıtasıyla güçlendirmişlerdir. Hâlâ kendi kültürlerine bağlı kalan ve mümkün olduğu ölçüde kendi dillerini konuşan Nogaylar, imkanları ölçüsünde, her sene büyük bir organizasyon ile Sabantoy’u kutlamaktadırlar. Ayrıca, yine her sene çeşitli köylerde toplanarak yağmur duası geleneğini sürdürmektedirler.

Saha Çalışması Kapsamındaki Köyler

Konya-Kulu

Kırkkuyu Köyü: 1853‐1856 Osmanlı- Kırım Savaşı’nda Anadolu'ya gelen ve Çöpler ile Paşa dağı havalisine yerleşen bazı Nogay Türklerinin köy yerine göç etmesi ile kurulmuştur. Köye 1890 yıllarında Rusya'nın Petersgie ili Semirik ilçesi Gölderen köyünden gelip yerleşenlerde olmuştur.Toplam nüfus 310; 143 erkek, 167 kadın.[3]

Boğazören Köyü: Eski adı Köstengil .Köy 1850–60’lı yıllarda Rusya’dan göçeden Nogay Türkleri tarafından kurulmuştur. Köye ilk yerleşen ve kuran Temirbek Ata ve obasıdır. Toplam nüfus 135; 73 erkek, 62 kadın.

Ağılbaşı: 1860’lardaki göçle Kafkasya’dan, Rabat Ay’dan gelenler tarafından kurulmuştur. Başlarda Mandıra olan adı 1960’ta Ağılbaşı olarak değiştirilmiştir. Toplam nüfus 178; 83 erkek, 95 kadın.

Seyitahmetli Köy: Seydametli şeklinde telaffuz edilmektedir. Bir rivayete göre 1884-1887 yılları arasında Seyit ve Ahmet adlarında iki kardeş köyün bugünkü arazisine gelip araziyi ve suyu çok beğenerek buraya bir yerleşim yeri kurmak istemişlerdir. Sultan Abdülhamit’in fermanıyla kurulan Seyitahmetli köyünün toplam nüfusu 24’tür. Bunlardan 11’i erkek, 13’ü ise kadındır.

Ankara-Şereflikoçhisar

Akin Köyü: Agin şeklinde de söylenir. Köyün 1860 yıllarında Kafkaslardan göçederek gelen Nogay Türklerinden üç aile tarafından kurulmuş olduğu bilinmektedir. Bazı yaşlılardan öğrendiğime göre kurucular şunlardır: Abdullah, Osman ve Hacı Yunus. Toplam nüfus 231; 106 erkek, 125 kadın.

Şekerköy: Nogaylar Şeker biçiminde kısaltırlar. Köy 1861 yılında Kafkasya’dan gelen Nogay Türkleri tarafından kurulmuştur. Toplam nüfus 186; 83 erkek, 103 kadın.

Doğankaya Köyü: Eski adı Qarapqur, Karakaya veya Abdulgedigi olarak da bilinir. 1853-1856 Osmanlı Devleti ile Rusya arasında yapılan Kırım savaşından sonra Anadolu'ya göçeden Nogay Türkleri tarafından kurulmuş bir köydür. Osmanlı arşiv belgelerinde Abdülgedik olan köy 1860 yıllarında kurulmuştur. Köy sakinleri Kulu Paşa dağı dolaylarına iskân ettirilen Nogaylardandırlar. Toplam nüfus 94; 45 erkek, 49 kadın.

Gaziantep-Nurdağı

Nogaylar Köyü: Köy 1850 yılında Kuban’dan yahut Kırım’dan göç eden Nogaylar tarafından kurulmuştur. Şimdilerde çoğunluğu Yörük olan köyde Nogaylar 10 hane kalmıştır. Köyün eski adı Muhacirîn-i Atîk iken 1960’da köy halkının talebi üzerine Nogaylar olarak değiştirilmiştir. 2012 yılında elde edilen bilgilere göre köyde toplam 487 kişi yaşamakta; 239 erkek 248 kadın.[4]

Adana-Ceyhan

Büyükmangıt Köyü: Beldeyi Buhara Hanlığı Hükümdarı Emir Alim Han'ın soyundan olan Mangıt hanedanı kurmuştur. Daha sonra köye Balkan Muhacirleri ve Yörükler yerleşmiştir.19. yüzyılda ise köye Kafkasya'dan gelen Nogaylar yerleştirilmiştir. 2012 yılında elde edilen bilgilere göre köyde toplam 3064 kişi yaşamaktadır.

Küçükmangıt Köyü: Küçükmangıt köyü; Ceyhan’ın 5 km. kuzeyinde kurulmuştur. 2006yılında köyün nüfusu 375’tir.Köyün kurucuları Türkistan’dan gelen Mangıt boyu iken günümüzde köye Kürtler de yerleşmiştir.

Tokdamış Köyü:Köy 1860 yılında Kırım üzerinden gelen Toktamış kabilesine mensup Nogaylar tarafından kurulmuştur.Köy nüfusu 2006 yılında 1135 kişi olarak belirlenmiştir. Köy nüfusunu Türkmen-Muhacir-Yörük aileleri oluşturmaktadır.

Afyon-Çay

Orhaniye Köyü

Köyün geçmişi 1 km batısında yer alan Bodrum köyü ile ilişkilidir. Köyün Avşar aşiretinden Türkmenler tarafından kurulduğu düşünülmektedir. Karahisar-ı Sahib (Yenibelkavak), Muhacir Belkavak, Bodrum köyünün yakınlarındaki Armutlu ve şu an var olmayan Nevruzul köylerinde bulunan Nogaylar 1860 yılında bu köye yerleştirilmişlerdir. 2011 yılında köyde 183 kişi yaşamaktadır.

Kaynakça

Kırımlı, Hakan (2012). Türkiye’deki Kırım Tatar ve Nogay Köy Yerleşimleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları

Çelik Şavk, Ülkü (2013). Türkiye Nogayları Üzerine Gözlemler ve Tespitler. www.dergi.tehlikedekidiller.com. C.2, S.2, s. 326-337.

Ergönenç Akbaba, Dilek (2009). Nogay Türkçesi Grameri, Ses ve Şekil Bilgisi. Ankara: Grafiker

Ergönenç Akbaba, Dilek (2013). Nogay Adı ve Nogayların Kökeni Üzerine. www.dergi.tehlikedekidiller.com. C. 2, S. 2, s. 233-242.

Karakoç, Birsel (2013). Az Konuşurlu Bir Türk Dili: Nogayca ve Nogaylar Üzerine. www.dergi.tehlikedekidiller.com. C. 2, S. 2, s. 274-301.

[1] Bu yazıyı hazırlarken şu kaynaklardan yararlanılmıştır:

Çelik Şavk, Ülkü (2013). Türkiye Nogayları Üzerine Gözlemler ve Tespitler. www.dergi.tehlikedekidiller.com. C.2, S.2, s. 326-337.

Ergönenç Akbaba, Dilek (2009). Nogay Türkçesi Grameri, Ses ve Şekil Bilgisi. Ankara: Grafiker

Ergönenç Akbaba, Dilek (2013). Nogay Adı ve Nogayların Kökeni Üzerine. www.dergi.tehlikedekidiller.com. C. 2, S. 2, s. 233-242.

Karakoç, Birsel (2013). Az Konuşurlu Bir Türk Dili: Nogayca ve Nogaylar Üzerine. www.dergi.tehlikedekidiller.com. C. 2, S. 2, s. 274-301.

[2]Bu yazıda, Çelik-Şavk, Ülkü (2013). Türkiye Nogayları Üzerine Gözlemler ve Tespitler. www.dergi.tehlikedekidiller.com. C.2, S.2, s. 326-337 adlı makaleden yararlanılmıştır.

[3] Konya-Kulu ve Ankara-Şereflikoçhisar bölümleri Çelik Şavk, Ülkü (2013). Türkiye Nogayları Üzerine Gözlemler ve Tespitler. www.dergi.tehlikedekidiller.com. C. 2, S.2 adlı makaleden alınmıştır.

[4] Gaziantep-Nurdağı, Adana-Ceyhan ve Afyon-Çay konuları için Kırımlı, Hakan (2012). Türkiye’deki Kırım Tatar ve Nogay Köy Yerleşimleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları adlı kitaptan ve köyler hakkında internet üzerindeki bilgilerden yararlanılmıştır.